شب يلدا، جشن زايش خورشيد
هر سال در ميانه شب و روز 30 آذر و اول دي، ايرانيان مراسم ويژه‌اي به نام شب يلدا را برگزار مي‌کنند. اين مراسم که به نام مراسم زايش مهر نيز شهرت دارد هزاران سال است که ميان ايرانيان رواج داشته و امسال در حالي که نام آن در تقويم‌ها درج شده و در فهرست ميراث معنوي نيز به ثبت رسيده است، برگزار مي‌شود.	مراسم شب يلدا
خبرگزاري ميراث فرهنگي ـ گروه ميراث فرهنگي ـ هر سال در ميانه شب و روز 30 آذر و اول دي، ايرانيان مراسم ويژه‌اي به نام شب يلدا را برگزار مي‌کنند. اين مراسم که به نام مراسم زايش مهر نيز شهرت دارد هزاران سال است که ميان ايرانيان رواج داشته و امسال در حالي که نام آن در تقويم‌ها درج شده و در فهرست ميراث معنوي نيز به ثبت رسيده است، برگزار مي‌شود.   به گزارش CHN از ميان جشن‌هاي بزرگ ايرانيان دو جشن نوروز و شب يلدا همچنان زنده و پويا هستند. اين دو جشن بزرگ که به مفاهيمي چون روز نو و آغاز سال نو و همچنين زايش مهر و خورشيد که منجر به روشنايي بيشتر مي‌شود تکيه دارند، هر ساله به صورت يک مراسم آئيني ويژه برگزار مي‌شوند.   هر چند نوروز بزرگترين و مهمترين جشن ايرانيان بوده و هست اما يلدا در ميان ما از اهميت خاصي برخوردار است. در شب يلدا خانواده‌ها، دوستان و اقوام گرد هم مي‌آيند و با برخي خوردني‌هاي مخصوص اين شب کنار هم تا پاسي از صبح بيدار مي‌مانند و زايش خورشيد را جشن مي‌گيرند.   از سال 1386 طي تلاش برخي انجمن‌هاي دوستدار ميراث فرهنگي، اقداماتي براي ثبت نام اين روز در تقويم رسمي کشور انجام شد. همزمان با اين تلاش‌ها سازمان ميراث فرهنگي نيز اقداماتي را براي ثبت شب يلدا در ميراث معنوي کشور را آغاز کرد.   «رضا نيک‌پور»، دبير انجمن ديده‌بان يادگاري‌هاي فرهنگي دراين‌باره به CHN مي‌گويد: «در زمستان سال 1386 تعداد 50 انجمن دوستدار فرهنگ و ميراث فرهنگي درخواستي را مبني بر ثبت شب يلدا در تقويم شمسي مطرح کردند که اين موضوع در شوراي عالي انقلاب فرهنگي مطرح شد.»   وي در ادامه مي‌گويد: «در اين‌باره جلسات متعددي با اين شورا و همچنين بخش مناسبت‌هاي تقويمي داشتيم که بالاخره در تابستان 1387، شوراي عالي انقلاب فرهنگي دستور داد تا از اين پس نام شب يلدا در تقويم ساليانه منتشر شود.»   به گفته وي نوروز و شب يلدا جشن‌هاي زنده و باستاني ايران هستند که هنوز هم برگزار مي‌شوند و به همين دليل خواسته شد تا نام اين جشن و اين شب در تقويم گنجانده شود.   شب يلدا يا شب چله بلندترين شب سال در نيم‌کره شمالي زمين است. اين شب به زمان غروب آفتاب از 30 آذر تا طلوع آفتاب در 1 دي اطلاق مي‌شود، که برابر با 21 دسامبر يا 22 دسامبر است.   اين شب در نيم‌کره شمالي با انقلاب زمستاني مصادف است و به همين دليل از آن شب به بعد طول روز بيشتر و طول شب کوتاه‌تر مي‌شود. ايرانيان باستان با اين باور که فرداي شب يلدا با دميدن خورشيد، روزها بلندتر مي‎شوند و تابش نور ايزدي افزوني مي‌يابد، آخر پاييز و اول زمستان را شب زايش مهر يا زايش خورشيد مي‌خواندند و براي آن جشن بزرگي بر پا مي‌کردند.   «هوشنگ طالع»، پژوهشگر تاريخ و آئين‌هاي ايرانيان دراين‌باره مي‌گويد: «جشن‌هاي ايرانيان بيشتر روي گاهشماري قرار داشته است. ايرانيان در گذشته چهار جشن بزرگ داشتند که دو جشن در تعادل بهاري و پائيزي با نام نوروز و مهرگان و دو جشن نيز در انقلاب تابستاني و زمستاني با نام تيرگان و آنچه امروز يلدا يا شب چله بوده برگزار مي‌شد.»   وي در ادامه مي‌گويد: «احتمالا جشن شب چله همان جشن صده بود که با آتش‌افروزي و مراسمي چون يلدا را داشته است. در شب يلدا،‌ نور خورشيد به کمترين زمان خود مي‌رسد و طولاني‌ترين شب سال اتفاق مي‌افتد. از آن پس کم‌کم تيره‌گي و يا همان شب کوتاه‌‌تر مي‌شود و به نور خورشيد افزوده مي‌شود. به اين ترتيب اين شب را شب زايش مهر و خورشيد مي‌نامند.»   يلدا و جشن‌هايي که در اين شب برگزار مي‌شود، يک سنت باستاني است. ايرانيان باستان اين شب را شب تولد ايزد مهر «ميترا» مي‎‎پنداشتند، و به همين دليل اين شب را جشن مي‎گرفتند و گرد آتش جمع مي‎شدند و شادمانه رقص و پايکوبي مي‌کردند. آن گاه خواني الوان مي‌گستردند و «ميزد» نثار مي‌کردند. «ميزد» نذري يا وليمه‎اي بود غير نوشيدني، مانند گوشت و نان و شيريني و حلوا، و در آيين‎هاي ايران باستان براي هر مراسم جشن و سرور آييني، خواني مي‌گستردند که بر آن افزون بر آلات و ادوات نيايش، مانند آتشدان، عطردان، بخوردان، برسم و غيره، برآورده‎ها و فرآورده‎هاي خوردني فصل و خوراک‎هاي گوناگون، از جمله خوراک مقدس و آييني ويژه‌اي که آن را «ميزد» مي‌ناميدند، بر سفره جشن مي‌نهادند.   طالع درباره قدمت جشن‌هاي ايرانيان به خصوص شب يلدا مي‌گويد: «جشن‌هاي ايرانيان بسيار کهن است. مثلا درباره نوروز گفته مي‌شود که برگزاري آن به حدوده هزاره 9 يا 10 پيش از ميلاد بازمي‌گردد. ايرانيان عمر جهان را 12 هزار سال مي‌دانستند و معتقد بودند که پس از آن دوباره جهان نو مي‌شود. به همين دليل روز 13 عيد را که عدد مقدسي است به طبيعت و در واقع به دامان جهان مي‌رفتند و جشن مي‌گرفتند. البته امروز اين روز به نام سيزده به در معروف است که در آن عدد 13 نحس طلقي شده است. شب يلدا يا روز زايش مهر نيز از سال‌ها قبل در ميان ايرانيان به عنوان جشني بزرگ بوده است. ما مي‌دانيم که سال‌ها آيين اشکانيان بر پايه آئين مهري بوده و در دوره ساسانيان نيز اين آيين از ايران به رم مي‌رود و آئين مهري سال‌ها آئين رسمي رمي‌ها بوده است.»   ايرانيان گاه شب يلدا را تا دميدن پرتو پگاه در دامنه کوه‌هاي البرز به انتظار باز زاييده‌ شدن خورشيد مي‌نشستند. برخي در مهرابه‌ها (نيايشگاه‌هاي پيروان آيين مهر) به نيايش مشغول مي‌شدند تا پيروزي مهر و شکست اهريمن را از خداوند طلب کنند و شب‌ هنگام دعايي به نام «ني يد» را مي‌خواندند که دعاي شکرانه نعمت بوده‌است. روز پس از شب يلدا (يکم دي ماه) را "خورروز" (روز خورشيد) و دي‌گان مي‌خواندند و به استراحت مي‌پرداختند و تعطيل عمومي بود (خرمدينان، اين روز را خرم روز يا خره روز مي‌ناميدند). در اين روز کار دست مي‌کشيدند که نمي‌خواستند احياناً مرتکب بدي کردن شوند که ميترائيسم ارتکاب هر کار بد کوچک را در روز تولد خورشيد گناهي بسيار بزرگ مي‌شمرد.   طالع درباره اين شب مي‌گويد: «شب يلدا جشن انقلاب زمستاني است و در آن روزگار تيره به پايان مي‌رسد و از فرداي آن روشنايي آغاز مي‌شود. در اين شب هندوانه و انار مي‌خورند که نماد سرخي است و آتش به پا مي‌کنند. حتي در اين روز ايرانيان لباس ارغواني به تن مي‌کردند که امروز در غرب هنوز هم شخصيت‌هاي مذهبي از لباس ارغواني استفاده مي‌کنند.»   واژه «يلدا» واژه ايست برگرفته از زبان سرياني (که از لهجه‌هاي متداول زبان «آرامي» است) به معناي تولد. زبان «آرامي» يکي از زبان‌هاي رايج در منطقه خاورميانه بوده است. (برخي بر اين عقيده اند که اين واژه در زمان ساسانيان که خطوط الفبا از راست به چپ نوشته مي‌شده، وارد زبان پارسي شده است).   شب يلدا به همت سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري، در 30 آذرماه سال 1387 در فهرست ميراث معنوي به ثبت رسيد. در حال حاضر دو جشن زنده ايرانيان يعني نوروز و يلدا در فهرست ميراث معنوي به ثبت رسيده و نوروز فراتر از مرزهاي ايران در پرونده‌اي مشترک ميان ايران و 6 کشور ديگر در فهرست ميراث معنوي يونسکو نيز به ثبت رسيده است.
نظر شما در مورد اين خبر؟